Βιβλία που ξεφύλλισαν δάχτυλα μαθητών στις σχολικές τάξεις κατά τις πρώτες δεκαετίες της ύπαρξης του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους… βρίσκονται σήμερα στη βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) της…
πρώην βιβλιοθήκης του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.
Σε λίγους μήνες, δεν θα χρειάζεται κάποιος
να τα ανοίξει προκειμένου να γνωρίσει το περιεχόμενό τους, να τα αγγίξει και να «ταλαιπωρήσει» περαιτέρω τις «εύθραυστες», λόγω παλαιότητας, σελίδες τους. Θα αρκεί μόνο το βλέμμα προκειμένου οποιοσδήποτε να είναι σε θέση να «ρουφήξει» τις λέξεις που προσφέρουν στον αναγνώστη μια επισκόπηση, μεταξύ άλλων, της εξέλιξης του σχολικού βιβλίου και της εκπαιδευτικής διαδικασίας στην Ελλάδα.
Ψηφιοποίηση Το ΙΕΠ προχωρεί στην ψηφιοποίηση της βιβλιοθήκης του για τη διάθεση μέσω του διαδικτύου των σχολικών εγχειριδίων που έχουν χρησιμοποιηθεί στην εκπαιδευτική διαδικασία από τον 19ο αιώνα έως τις αρχές της δεκαετίας του 1980.
Το μεγαλύτερο μέρος του υλικού ανήκει στο ΙΕΠ και αποτελεί μέρος της βιβλιοθήκης του, ενώ επιπλέον υλικό θα αναζητηθεί σε άλλες βιβλιοθήκες. Υπολογίζεται ότι θα ψηφιοποιηθούν περισσότερα από 4.000 τεκμήρια, ενώ το σύνολο των σελίδων θα ανέλθει στον αριθμό του ενός εκατομμυρίου» περιγράφει στο ΑΠΕ- ΜΠΕ ο Αθανάσιος Σκούρας, επιστημονικός υπεύθυνος του έργου «Ανάπτυξη Ψηφιακών Υπηρεσιών για τη Δημιουργία Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Παλαιών Σχολικών Εγχειριδίων», σύμβουλος Α΄ ΥΠΟΠΑΙΘ. Είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό έργο για την ιστορία της εκπαίδευσης και για τον ιστορικό της εκπαίδευσης» τονίζει στο ΑΠΕ- ΜΠΕ ο Γιάννης Σταμουλάκης, Προϊστάμενος Γραφείου Βιβλιοθήκης, Αρχείων και Εκδόσεων του ΙΕΠ. «Δεν υπάρχει καμία άλλη τόσο πλήρης συλλογή στο συγκεκριμένο αντικείμενο, σε άλλη βιβλιοθήκη στην Ελλάδα. Συναφείς βιβλιοθήκες είναι οι βιβλιοθήκες των παιδαγωγικών τμημάτων δημοτικής εκπαιδεύσεως αλλά δεν έχουν την ιστορική συλλογή, τα προγράμματα σπουδών και άλλες εκδόσεις που είχε κάνει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ο Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων (ΟΕΔΒ).
Από τα σχολικά βιβλία της βιβλιοθήκης, τα 95 είναι του 19ου
αιώνα και αφορούν διάφορα γνωστικά αντικείμενα διδασκόμενα στο σχολείο, τα υπόλοιπα είναι του 20ου
αιώνα».
Η ψηφιοποίηση σχεδιάστηκε ήδη το 2008, αλλά ξεκίνησε μόλις το 2015, λέει στο ΑΠΕ- ΜΠΕ ο πρόεδρος του ΙΕΠ Σωτήρης Γκλαβάς. «Πρόκειται για μια πρόταση που έκανα το 2008, ως αντιπρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Θα ήθελα να κλείσω αυτόν τον κύκλο υπηρεσίας μου με την ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας, η οποία βέβαια πρέπει να έχει συνέχεια… Θεωρώ ότι δεν μπορεί σ» ένα κράτος, το οποίο θέλει να λέγεται κράτος, να μην υπάρχει η ιστορική συνέχεια του σχολικού βιβλίου. Η ψηφιοποίηση θα επιτρέψει σε πολλούς ερευνητές να ασχοληθούν με τη συστηματική μελέτη της εξέλιξης της εκπαίδευσης μέσα από τα σχολικά βιβλία. Σήμερα, δεν υπάρχει σαφής εικόνα. Το ότι δεν έχουν ασχοληθεί πολλοί με αυτό το αντικείμενο μελέτης, δείχνει τη δυσκολία που είχαν για να βρουν τα βιβλία».
Η ψηφιοποίηση ανατέθηκε πριν από ενάμιση μήνα στην ελληνική εταιρεία Trek, που επελέγη μετά από διεθνή διαγωνισμό. Η εταιρεία έως το
τέλος Δεκεμβρίου 2015 πρέπει να έχει παραδώσει το έργο της ώστε να έχουν ολοκληρωθεί οι διαδικασίες πληρωμής έως το τέλος του ίδιου έτους. Στο πλαίσιο αυτό, επιστημονικές ομάδες εργασίας (από πανεπιστημιακούς και άλλους ερευνητές) θα διεξάγουν έρευνες και σε άλλες βιβλιοθήκες, ώστε να συμπληρωθεί το υλικό και να ψηφιοποιηθεί. Επίσης, ο,τιδήποτε σχετικό έχει ψηφιοποιηθεί έως σήμερα σε άλλες βιβλιοθήκες θα ενταχθεί στην ψηφιοποίηση του ΙΕΠ. Τα ίδια πρόσωπα θα κάνουν και σχολιασμό, ώστε να μπορεί ο ερευνητής να παρακολουθεί μέσα από την ψηφιοποιημένη διαδικασία ό,τι τον ενδιαφέρει, με μεγαλύτερη ευχέρεια».
Σύμφωνα με τον κ. Σκούρα, «το
υλικό που θα ψηφιοποιηθεί,
με τις κατάλληλες ηλεκτρονικές υπηρεσίες θα απευθύνεται στα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας, σε κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη, στην ακαδημαϊκή κοινότητα και τους ερευνητές σε παγκόσμιο επίπεδο. Η διάθεση του υλικού προς το κοινό θα γίνει μέσα από το σύστημα ψηφιακής βιβλιοθήκης του ΙΕΠ, το οποίο και θα αναβαθμιστεί στο πλαίσιο του συγκεκριμένου έργου».
Εκτός από τα σχολικά εγχειρίδια, θα ψηφιοποιηθούν και τα προγράμματα σπουδών των
μαθημάτων της ιδίας περιόδου, καθώς και τα πρακτικά των συνεδριάσεων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του Κέντρου Εκπαιδευτικών Μελετών (πρόγονος του Π.Ι.). «Με το συγκεκριμένο έργο διασφαλίζεται η διαφύλαξη της ιστορίας της ελληνικής εκπαίδευσης και δίνεται η δυνατότητα στο ευρύ κοινό να παρακολουθήσει την εξέλιξη των διδακτικών εγχειριδίων
και, μέσα από αυτή τη δυνατότητα, την εξέλιξη της επιστημονικής γνώσης και του κοινωνικού γίγνεσθαι στη νεότερη Ελλάδα» τονίζει ο κ. Σκούρας.
Βιβλιοθήκη ΙΕΠ, Προγράμματα Σπουδών και Σχολικά Βιβλία
Προγράμματα Σπουδών
Η ανάγκη δημιουργίας της βιβλιοθήκης από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο γεννήθηκε αρχικά από την ανάγκη μελέτης των Προγραμμάτων Σπουδών (ΠΣ) που εφαρμόστηκαν στην εκπαίδευση στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τον κ. Γκλαβά «είχε παρατηρηθεί στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο ότι δεν υπήρχαν τα Προγράμματα Σπουδών που είχαν εκδοθεί κατά καιρούς, με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται η εργασία όσων ήθελαν να εισηγηθούν τροποποιήσεις σε αυτά, αφού δεν γνώριζαν την ιστορική συνέχεια.
Σε πρώτη φάση λοιπόν, αποφασίστηκε να συγκεντρωθούν όλα τα ΠΣ από τότε που δημιουργήθηκε το ελληνικό κράτος, αφενός για λόγους ιστορικής έρευνας και ιστορικής συνέχειας, αφετέρου για πρακτικούς λόγους,
για να γνωρίζει, δηλαδή, κάποιος τι έγινε στην εκπαίδευση στην Ελλάδα, ποιες αλλαγές έγιναν κατά μάθημα, σε τι στόχευαν και ει δυνατόν, να βγουν συμπεράσματα εάν πράγματι τα νέα προγράμματα είναι καλύτερα από τα παλαιότερα. Για το λόγο αυτό, συγκροτήθηκε μια ομάδα στις αρχές του 2000 η οποία κατάφερε να συγκεντρώσει όλα τα ΠΣ από το 1899 και εντεύθεν». Τα στοιχεία για την πορεία της ελληνικής εκπαίδευσης που αποκαλύφθηκαν με τη μέχρι σήμερα μελέτη τους είναι αρκετά ενδιαφέροντα και άξια διερεύνησης, όπως για παράδειγμα το γεγονός -επισημαίνει κ. Γκλαβάς- ότι «όταν η Ελλάδα κατακτήθηκε από τους Γερμανούς, το πρώτο που έσπευσαν να κάνουν ήταν να ορίσουν τα γερμανικά ως υποχρεωτική ξένη γλώσσα στα σχολεία».
Στόχος που δεν επετεύχθη, αλλά παραμένει πρόκληση, είναι να διερευνηθούν τα ΠΣ του 19ου αιώνα. «Υπήρχε μεγάλη δυσκολία στη συγκέντρωσή τους, γιατί συνήθως τα ΠΣ καταρτίζονταν σε επίπεδο σχολείου και όχι μέσα από μια κεντρική λειτουργία για να δημοσιεύονται σε ΦΕΚ» εξηγεί ο ίδιος. Προφανώς, το μεράκι των εκπαιδευτικών σε τοπικό επίπεδο αναπλήρωσε, για καλό και για κακό, την έλλειψη συγκροτημένης κεντρικής εκπαιδευτικής πολιτικής του πρώιμου ελληνικού κράτους.
Σχολικά βιβλία
Η δεύτερη προσπάθεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου ήταν να συγκεντρωθούν τα παλαιά σχολικά βιβλία. Όπως εξηγεί ο πρόεδρος του ΙΕΠ, «υπάρχουν δύο περίοδοι σχολικών βιβλίων: Η μία είναι μέχρι τη δικτατορία του Μεταξά, όπου τα σχολικά βιβλία συγγράφονταν μετά από προκήρυξη του υπουργείου Παιδείας και συγκρότηση επιτροπής η οποία έκρινε ποια ήταν τα καλύτερα και αυτά στη συνέχεια, αγοράζονταν
από τους μαθητές καθ» υπόδειξη των δασκάλων. Άρα, διδάσκονταν περισσότερα του ενός βιβλία για το ίδιο γνωστικό αντικείμενο».
Ο Μεταξάς έκανε μια προσπάθεια να εμφανίσει το κράτος ότι ενδιαφέρεται για την παραγωγή σχολικών βιβλίων, αλλά στην ουσία επρόκειτο για μια προσπάθεια ιδεολογικού ελέγχου των σχολείων. Αρχικά, βιβλία που εξέδιδε ο ΟΕΣΒ (Οργανισμός Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων) που δημιουργήθηκε το 1937, αφορούσαν στη γλώσσα, την ιστορία, τα θρησκευτικά, ενώ δεν ασχολήθηκε για περίπου 15 χρόνια
με την έκδοση βιβλίων για τα μαθηματικά, τη φυσική. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ΄60, τα βιβλία συνέχιζαν να εκδίδονται με αυτόν τον τρόπο: δηλαδή, για τα μαθήματα όπως η γλώσσα
ή τα θρησκευτικά, εκδιδόταν ένα βιβλίο που τα σχολεία έπαιρναν από τον ΟΕΣΒ, ενώ για τα μαθήματα που δεν έβγαζε ο οργανισμός βιβλία, οι μαθητές συνέχιζαν να τα αγοράζουν με τη διαδικασία του διαγωνισμού. Τη δεκαετία του «60 άρχισαν όλα τα βιβλία να εκδίδονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων και να διανέμονται στα σχολεία» προσθέτει. Και συνεχίζει: «Δυστυχώς δεν υπάρχει στην Ελλάδα επιστήμη συγγραφής διδακτικών βιβλίων, όπως σε άλλες χώρες του εξωτερικού».
Αναζήτηση των σχολικών βιβλίων
Διαπιστώθηκε ότι ούτε τα βιβλία που εξέδιδε ο ΟΕΔΒ υπήρχαν στο υπουργείο Παιδείας, ταξινομημένα, ώστε να μπορεί κάποιος να τα μελετήσει. Το ΠΙ, άρχισε, στα τέλη της δεκαετίας του «90, την αναζήτηση και συγκέντρωση σχολικών βιβλίων, ακόμη και σε παλαιοβιβλιοπωλεία, κυρίως στο Μοναστηράκι, καθώς και από διάφορες δωρεές. Παράλληλα, αγοράστηκαν και κάποια παλαιά σχολικά περιοδικά. «Επειδή δεν υπήρχαν οδηγίες διδασκαλίας αλλά και επειδή αρκετά σχολεία δεν διέθεταν προγράμματα σπουδών, στα σχολικά περιοδικά δημοσιεύονταν ωρολόγια προγράμματα, αναλυτικά προγράμματα και κυρίως διδακτικά σενάρια και οδηγίες. Έτσι, τα σχολικά περιοδικά, στην ουσία αποτελούσαν έναν οδηγό για τον εκπαιδευτικό προκειμένου να κάνει σωστά τη δουλειά του» αναφέρει ο πρόεδρος του ΙΕΠ. Συγκεντρώσαμε πάρα πολλά σχολικά βιβλία, όπως και πολλά που είχαν εκδοθεί για την τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση από τη δεκαετία του «50. Βάλαμε έναν όριο τη δεκαετία του «80, γιατί μετά τη συγκεκριμένη χρονιά τα βιβλία αυτά υπάρχουν» υπογραμμίζει.
Κάποια πρώτα συμπεράσματα από την παρατήρηση της πορείας του σχολικού βιβλίου στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δείχνουν – όπως αναφέρει ο Γιάννης Σταμουλάκης, Προϊστάμενος Γραφείου Βιβλιοθήκης, Αρχείων και Εκδόσεων του ΙΕΠ- ότι «όταν γίνονταν μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση, εκδίδονταν τα περισσότερα νέα εκπαιδευτικά βιβλία ή γίνονταν προσαρμογές στα ήδη υπάρχοντα. Πολλά βιβλία εκδόθηκαν στη μεταρρύθμιση του Παπανούτσου και επίσης, πολλά βιβλία στη μεταπολίτευση μεταγλωττίστηκαν στη δημοτική γλώσσα. Επίσης, πολλά καινούργια βιβλία γράφτηκαν στη μεταρρύθμιση του Αρσένη, το 1998. Σίγουρα έχουμε καλύτερα διδακτικά βιβλία σήμερα απ» ό,τι παλαιότερα».
Σύμφωνα με τον κ. Σταμουλάκη, «το βιβλίο με την πλέον μακρόχρονη παρουσία στις σχολικές αίθουσες είναι η λατινική γραμματική του Αχιλλέα Τζάρτζανου, που χρησιμοποιείται εδώ και 50 χρόνια. Και το βιβλίο των λατινικών του λυκείου που διδάσκεται από το 1982 ανελλιπώς».
Σήμερα, τη βιβλιοθήκη επισκέπτονται τα στελέχη του ΙΕΠ, για τα
οποία και μόνο λειτουργεί και ως δανειστική. Την επισκέπτονται επίσης πολλοί φοιτητές, σχολικοί σύμβουλοι, καθηγητές πανεπιστημίου, αλλά και άλλοι πολίτες, κυρίως ερευνητές, διότι είναι ερευνητική βιβλιοθήκη. Εκδίδει παράλληλα, ηλεκτρονικά, το περιοδικό παιδαγωγικού περιεχομένου «Μέντορας» καθώς και το Δελτίο Εκπαιδευτικής Αρθρογραφίας, ένα σημαντικό εργαλείο για τους ερευνητές. Πρόκειται για
περιοδικό βιβλιογραφικού περιεχομένου, όπου μπορεί κάποιος να αναζητήσει άρθρα εκπαιδευτικού περιεχομένου. Τέσσερις άνθρωποι εργάζονται στη βιβλιοθήκη του ΙΕΠ, όπου λειτουργεί και ένα μικρό εργαστήρι για τη συντήρηση βιβλίων. «Όταν έχεις στα χέρια σου ένα σχολικό βιβλίο, σταματάς τη συντήρηση και ξαναρχίζεις να διαβάζεις. Ξυπνούν μνήμες» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Μαρία Λυρατζή, συντηρήτρια στη βιβλιοθήκη του ΙΕΠ, που εργάζεται αυτή την περίοδο για να προστατέψει από περαιτέρω φθορά το εξώφυλλο ενός αναγνωστικού της ΣΤ» δημοτικού του 1958.
Κτίριο για τη βιβλιοθήκη
Η βιβλιοθήκη σήμερα στεγάζεται σε ενοικιαζόμενο κτίριο στη λεωφόρο Μεσογείων, στην Αγία Παρασκευή. «Η στέγασή της είναι ένα πολύ ιδιαίτερο πρόβλημα. Εμείς θεωρούμε ότι πρέπει να βρεθεί μόνιμη λύση στέγασης. Παλαιότερα, είχαμε κάνει μια πρόταση να στεγαστεί στο υπουργείο Παιδείας. Είχε αρχικά προβλεφθεί χώρος, αλλά στη συνέχεια αυτός
ο χώρος μετετράπη σε γραφεία. Εξάλλου, πρέπει να μεταστεγαστεί και για οικονομικούς λόγους. Είναι πολλά τα λεφτά που δίνονται σε ενοίκια» λέει ο κ. Γκλαβάς. Το ΙΕΠ έχει προτείνει τη στέγαση της βιβλιοθήκης στο παλαιό κτίριο του 46ο Λυκείου Αθηνών, στους Αμπελόκηπους. «Είναι ένα κτίριο που ανήκει στο δήμο Αθηναίων και είναι άδειο εδώ και περίπου πέντε χρόνια. Πρόκειται για νεοκλασικό κτίριο των αρχών του 20ου αιώνα, ιστορικό, καθώς εκεί
αρχικά είχε στεγαστεί το πρώτο αναμορφωτήριο θηλέων. Από το να μένει κενό, είναι καλύτερα να αξιοποιηθεί και, μάλιστα, για μια ιστορική βιβλιοθήκη. Δύο φορές έχουμε πάρει την άδεια από το δήμο Αθηναίων , αλλά στη συνέχεια λένε ότι θα το χρησιμοποιήσουν για στέγαση σχολείου».
Πρέπει να βρεθεί χώρος στέγασης των βιβλίων μας, γιατί ένα μεγάλο μέρος στεγάζεται στο υπόγειο της βιβλιοθήκης. Είχαμε ένα μικρό ατύχημα λόγω πλημμύρας πριν από τρία χρόνια αλλά, ευτυχώς, δεν καταστράφηκε το υλικό μας. Διαθέτει η βιβλιοθήκη και σχέδιο αντιμετώπισης καταστροφών. Πάντα όμως, είμαστε με το φόβο» επισημαίνει και ο κ. Σταμουλάκης.
Πηγή: ΑΠΕ/ΜΠΕ
Via
πρώην βιβλιοθήκης του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.
Σε λίγους μήνες, δεν θα χρειάζεται κάποιος
να τα ανοίξει προκειμένου να γνωρίσει το περιεχόμενό τους, να τα αγγίξει και να «ταλαιπωρήσει» περαιτέρω τις «εύθραυστες», λόγω παλαιότητας, σελίδες τους. Θα αρκεί μόνο το βλέμμα προκειμένου οποιοσδήποτε να είναι σε θέση να «ρουφήξει» τις λέξεις που προσφέρουν στον αναγνώστη μια επισκόπηση, μεταξύ άλλων, της εξέλιξης του σχολικού βιβλίου και της εκπαιδευτικής διαδικασίας στην Ελλάδα.
Ψηφιοποίηση Το ΙΕΠ προχωρεί στην ψηφιοποίηση της βιβλιοθήκης του για τη διάθεση μέσω του διαδικτύου των σχολικών εγχειριδίων που έχουν χρησιμοποιηθεί στην εκπαιδευτική διαδικασία από τον 19ο αιώνα έως τις αρχές της δεκαετίας του 1980.
Το μεγαλύτερο μέρος του υλικού ανήκει στο ΙΕΠ και αποτελεί μέρος της βιβλιοθήκης του, ενώ επιπλέον υλικό θα αναζητηθεί σε άλλες βιβλιοθήκες. Υπολογίζεται ότι θα ψηφιοποιηθούν περισσότερα από 4.000 τεκμήρια, ενώ το σύνολο των σελίδων θα ανέλθει στον αριθμό του ενός εκατομμυρίου» περιγράφει στο ΑΠΕ- ΜΠΕ ο Αθανάσιος Σκούρας, επιστημονικός υπεύθυνος του έργου «Ανάπτυξη Ψηφιακών Υπηρεσιών για τη Δημιουργία Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Παλαιών Σχολικών Εγχειριδίων», σύμβουλος Α΄ ΥΠΟΠΑΙΘ. Είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό έργο για την ιστορία της εκπαίδευσης και για τον ιστορικό της εκπαίδευσης» τονίζει στο ΑΠΕ- ΜΠΕ ο Γιάννης Σταμουλάκης, Προϊστάμενος Γραφείου Βιβλιοθήκης, Αρχείων και Εκδόσεων του ΙΕΠ. «Δεν υπάρχει καμία άλλη τόσο πλήρης συλλογή στο συγκεκριμένο αντικείμενο, σε άλλη βιβλιοθήκη στην Ελλάδα. Συναφείς βιβλιοθήκες είναι οι βιβλιοθήκες των παιδαγωγικών τμημάτων δημοτικής εκπαιδεύσεως αλλά δεν έχουν την ιστορική συλλογή, τα προγράμματα σπουδών και άλλες εκδόσεις που είχε κάνει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ο Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων (ΟΕΔΒ).
Από τα σχολικά βιβλία της βιβλιοθήκης, τα 95 είναι του 19ου
αιώνα και αφορούν διάφορα γνωστικά αντικείμενα διδασκόμενα στο σχολείο, τα υπόλοιπα είναι του 20ου
αιώνα».
Η ψηφιοποίηση σχεδιάστηκε ήδη το 2008, αλλά ξεκίνησε μόλις το 2015, λέει στο ΑΠΕ- ΜΠΕ ο πρόεδρος του ΙΕΠ Σωτήρης Γκλαβάς. «Πρόκειται για μια πρόταση που έκανα το 2008, ως αντιπρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Θα ήθελα να κλείσω αυτόν τον κύκλο υπηρεσίας μου με την ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας, η οποία βέβαια πρέπει να έχει συνέχεια… Θεωρώ ότι δεν μπορεί σ» ένα κράτος, το οποίο θέλει να λέγεται κράτος, να μην υπάρχει η ιστορική συνέχεια του σχολικού βιβλίου. Η ψηφιοποίηση θα επιτρέψει σε πολλούς ερευνητές να ασχοληθούν με τη συστηματική μελέτη της εξέλιξης της εκπαίδευσης μέσα από τα σχολικά βιβλία. Σήμερα, δεν υπάρχει σαφής εικόνα. Το ότι δεν έχουν ασχοληθεί πολλοί με αυτό το αντικείμενο μελέτης, δείχνει τη δυσκολία που είχαν για να βρουν τα βιβλία».
Η ψηφιοποίηση ανατέθηκε πριν από ενάμιση μήνα στην ελληνική εταιρεία Trek, που επελέγη μετά από διεθνή διαγωνισμό. Η εταιρεία έως το
τέλος Δεκεμβρίου 2015 πρέπει να έχει παραδώσει το έργο της ώστε να έχουν ολοκληρωθεί οι διαδικασίες πληρωμής έως το τέλος του ίδιου έτους. Στο πλαίσιο αυτό, επιστημονικές ομάδες εργασίας (από πανεπιστημιακούς και άλλους ερευνητές) θα διεξάγουν έρευνες και σε άλλες βιβλιοθήκες, ώστε να συμπληρωθεί το υλικό και να ψηφιοποιηθεί. Επίσης, ο,τιδήποτε σχετικό έχει ψηφιοποιηθεί έως σήμερα σε άλλες βιβλιοθήκες θα ενταχθεί στην ψηφιοποίηση του ΙΕΠ. Τα ίδια πρόσωπα θα κάνουν και σχολιασμό, ώστε να μπορεί ο ερευνητής να παρακολουθεί μέσα από την ψηφιοποιημένη διαδικασία ό,τι τον ενδιαφέρει, με μεγαλύτερη ευχέρεια».
Σύμφωνα με τον κ. Σκούρα, «το
υλικό που θα ψηφιοποιηθεί,
με τις κατάλληλες ηλεκτρονικές υπηρεσίες θα απευθύνεται στα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας, σε κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη, στην ακαδημαϊκή κοινότητα και τους ερευνητές σε παγκόσμιο επίπεδο. Η διάθεση του υλικού προς το κοινό θα γίνει μέσα από το σύστημα ψηφιακής βιβλιοθήκης του ΙΕΠ, το οποίο και θα αναβαθμιστεί στο πλαίσιο του συγκεκριμένου έργου».
Εκτός από τα σχολικά εγχειρίδια, θα ψηφιοποιηθούν και τα προγράμματα σπουδών των
μαθημάτων της ιδίας περιόδου, καθώς και τα πρακτικά των συνεδριάσεων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του Κέντρου Εκπαιδευτικών Μελετών (πρόγονος του Π.Ι.). «Με το συγκεκριμένο έργο διασφαλίζεται η διαφύλαξη της ιστορίας της ελληνικής εκπαίδευσης και δίνεται η δυνατότητα στο ευρύ κοινό να παρακολουθήσει την εξέλιξη των διδακτικών εγχειριδίων
και, μέσα από αυτή τη δυνατότητα, την εξέλιξη της επιστημονικής γνώσης και του κοινωνικού γίγνεσθαι στη νεότερη Ελλάδα» τονίζει ο κ. Σκούρας.
Βιβλιοθήκη ΙΕΠ, Προγράμματα Σπουδών και Σχολικά Βιβλία
Προγράμματα Σπουδών
Η ανάγκη δημιουργίας της βιβλιοθήκης από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο γεννήθηκε αρχικά από την ανάγκη μελέτης των Προγραμμάτων Σπουδών (ΠΣ) που εφαρμόστηκαν στην εκπαίδευση στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τον κ. Γκλαβά «είχε παρατηρηθεί στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο ότι δεν υπήρχαν τα Προγράμματα Σπουδών που είχαν εκδοθεί κατά καιρούς, με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται η εργασία όσων ήθελαν να εισηγηθούν τροποποιήσεις σε αυτά, αφού δεν γνώριζαν την ιστορική συνέχεια.
Σε πρώτη φάση λοιπόν, αποφασίστηκε να συγκεντρωθούν όλα τα ΠΣ από τότε που δημιουργήθηκε το ελληνικό κράτος, αφενός για λόγους ιστορικής έρευνας και ιστορικής συνέχειας, αφετέρου για πρακτικούς λόγους,
για να γνωρίζει, δηλαδή, κάποιος τι έγινε στην εκπαίδευση στην Ελλάδα, ποιες αλλαγές έγιναν κατά μάθημα, σε τι στόχευαν και ει δυνατόν, να βγουν συμπεράσματα εάν πράγματι τα νέα προγράμματα είναι καλύτερα από τα παλαιότερα. Για το λόγο αυτό, συγκροτήθηκε μια ομάδα στις αρχές του 2000 η οποία κατάφερε να συγκεντρώσει όλα τα ΠΣ από το 1899 και εντεύθεν». Τα στοιχεία για την πορεία της ελληνικής εκπαίδευσης που αποκαλύφθηκαν με τη μέχρι σήμερα μελέτη τους είναι αρκετά ενδιαφέροντα και άξια διερεύνησης, όπως για παράδειγμα το γεγονός -επισημαίνει κ. Γκλαβάς- ότι «όταν η Ελλάδα κατακτήθηκε από τους Γερμανούς, το πρώτο που έσπευσαν να κάνουν ήταν να ορίσουν τα γερμανικά ως υποχρεωτική ξένη γλώσσα στα σχολεία».
Στόχος που δεν επετεύχθη, αλλά παραμένει πρόκληση, είναι να διερευνηθούν τα ΠΣ του 19ου αιώνα. «Υπήρχε μεγάλη δυσκολία στη συγκέντρωσή τους, γιατί συνήθως τα ΠΣ καταρτίζονταν σε επίπεδο σχολείου και όχι μέσα από μια κεντρική λειτουργία για να δημοσιεύονται σε ΦΕΚ» εξηγεί ο ίδιος. Προφανώς, το μεράκι των εκπαιδευτικών σε τοπικό επίπεδο αναπλήρωσε, για καλό και για κακό, την έλλειψη συγκροτημένης κεντρικής εκπαιδευτικής πολιτικής του πρώιμου ελληνικού κράτους.
Σχολικά βιβλία
Η δεύτερη προσπάθεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου ήταν να συγκεντρωθούν τα παλαιά σχολικά βιβλία. Όπως εξηγεί ο πρόεδρος του ΙΕΠ, «υπάρχουν δύο περίοδοι σχολικών βιβλίων: Η μία είναι μέχρι τη δικτατορία του Μεταξά, όπου τα σχολικά βιβλία συγγράφονταν μετά από προκήρυξη του υπουργείου Παιδείας και συγκρότηση επιτροπής η οποία έκρινε ποια ήταν τα καλύτερα και αυτά στη συνέχεια, αγοράζονταν
από τους μαθητές καθ» υπόδειξη των δασκάλων. Άρα, διδάσκονταν περισσότερα του ενός βιβλία για το ίδιο γνωστικό αντικείμενο».
Ο Μεταξάς έκανε μια προσπάθεια να εμφανίσει το κράτος ότι ενδιαφέρεται για την παραγωγή σχολικών βιβλίων, αλλά στην ουσία επρόκειτο για μια προσπάθεια ιδεολογικού ελέγχου των σχολείων. Αρχικά, βιβλία που εξέδιδε ο ΟΕΣΒ (Οργανισμός Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων) που δημιουργήθηκε το 1937, αφορούσαν στη γλώσσα, την ιστορία, τα θρησκευτικά, ενώ δεν ασχολήθηκε για περίπου 15 χρόνια
με την έκδοση βιβλίων για τα μαθηματικά, τη φυσική. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ΄60, τα βιβλία συνέχιζαν να εκδίδονται με αυτόν τον τρόπο: δηλαδή, για τα μαθήματα όπως η γλώσσα
ή τα θρησκευτικά, εκδιδόταν ένα βιβλίο που τα σχολεία έπαιρναν από τον ΟΕΣΒ, ενώ για τα μαθήματα που δεν έβγαζε ο οργανισμός βιβλία, οι μαθητές συνέχιζαν να τα αγοράζουν με τη διαδικασία του διαγωνισμού. Τη δεκαετία του «60 άρχισαν όλα τα βιβλία να εκδίδονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων και να διανέμονται στα σχολεία» προσθέτει. Και συνεχίζει: «Δυστυχώς δεν υπάρχει στην Ελλάδα επιστήμη συγγραφής διδακτικών βιβλίων, όπως σε άλλες χώρες του εξωτερικού».
Αναζήτηση των σχολικών βιβλίων
Διαπιστώθηκε ότι ούτε τα βιβλία που εξέδιδε ο ΟΕΔΒ υπήρχαν στο υπουργείο Παιδείας, ταξινομημένα, ώστε να μπορεί κάποιος να τα μελετήσει. Το ΠΙ, άρχισε, στα τέλη της δεκαετίας του «90, την αναζήτηση και συγκέντρωση σχολικών βιβλίων, ακόμη και σε παλαιοβιβλιοπωλεία, κυρίως στο Μοναστηράκι, καθώς και από διάφορες δωρεές. Παράλληλα, αγοράστηκαν και κάποια παλαιά σχολικά περιοδικά. «Επειδή δεν υπήρχαν οδηγίες διδασκαλίας αλλά και επειδή αρκετά σχολεία δεν διέθεταν προγράμματα σπουδών, στα σχολικά περιοδικά δημοσιεύονταν ωρολόγια προγράμματα, αναλυτικά προγράμματα και κυρίως διδακτικά σενάρια και οδηγίες. Έτσι, τα σχολικά περιοδικά, στην ουσία αποτελούσαν έναν οδηγό για τον εκπαιδευτικό προκειμένου να κάνει σωστά τη δουλειά του» αναφέρει ο πρόεδρος του ΙΕΠ. Συγκεντρώσαμε πάρα πολλά σχολικά βιβλία, όπως και πολλά που είχαν εκδοθεί για την τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση από τη δεκαετία του «50. Βάλαμε έναν όριο τη δεκαετία του «80, γιατί μετά τη συγκεκριμένη χρονιά τα βιβλία αυτά υπάρχουν» υπογραμμίζει.
Κάποια πρώτα συμπεράσματα από την παρατήρηση της πορείας του σχολικού βιβλίου στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δείχνουν – όπως αναφέρει ο Γιάννης Σταμουλάκης, Προϊστάμενος Γραφείου Βιβλιοθήκης, Αρχείων και Εκδόσεων του ΙΕΠ- ότι «όταν γίνονταν μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση, εκδίδονταν τα περισσότερα νέα εκπαιδευτικά βιβλία ή γίνονταν προσαρμογές στα ήδη υπάρχοντα. Πολλά βιβλία εκδόθηκαν στη μεταρρύθμιση του Παπανούτσου και επίσης, πολλά βιβλία στη μεταπολίτευση μεταγλωττίστηκαν στη δημοτική γλώσσα. Επίσης, πολλά καινούργια βιβλία γράφτηκαν στη μεταρρύθμιση του Αρσένη, το 1998. Σίγουρα έχουμε καλύτερα διδακτικά βιβλία σήμερα απ» ό,τι παλαιότερα».
Σύμφωνα με τον κ. Σταμουλάκη, «το βιβλίο με την πλέον μακρόχρονη παρουσία στις σχολικές αίθουσες είναι η λατινική γραμματική του Αχιλλέα Τζάρτζανου, που χρησιμοποιείται εδώ και 50 χρόνια. Και το βιβλίο των λατινικών του λυκείου που διδάσκεται από το 1982 ανελλιπώς».
Σήμερα, τη βιβλιοθήκη επισκέπτονται τα στελέχη του ΙΕΠ, για τα
οποία και μόνο λειτουργεί και ως δανειστική. Την επισκέπτονται επίσης πολλοί φοιτητές, σχολικοί σύμβουλοι, καθηγητές πανεπιστημίου, αλλά και άλλοι πολίτες, κυρίως ερευνητές, διότι είναι ερευνητική βιβλιοθήκη. Εκδίδει παράλληλα, ηλεκτρονικά, το περιοδικό παιδαγωγικού περιεχομένου «Μέντορας» καθώς και το Δελτίο Εκπαιδευτικής Αρθρογραφίας, ένα σημαντικό εργαλείο για τους ερευνητές. Πρόκειται για
περιοδικό βιβλιογραφικού περιεχομένου, όπου μπορεί κάποιος να αναζητήσει άρθρα εκπαιδευτικού περιεχομένου. Τέσσερις άνθρωποι εργάζονται στη βιβλιοθήκη του ΙΕΠ, όπου λειτουργεί και ένα μικρό εργαστήρι για τη συντήρηση βιβλίων. «Όταν έχεις στα χέρια σου ένα σχολικό βιβλίο, σταματάς τη συντήρηση και ξαναρχίζεις να διαβάζεις. Ξυπνούν μνήμες» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Μαρία Λυρατζή, συντηρήτρια στη βιβλιοθήκη του ΙΕΠ, που εργάζεται αυτή την περίοδο για να προστατέψει από περαιτέρω φθορά το εξώφυλλο ενός αναγνωστικού της ΣΤ» δημοτικού του 1958.
Κτίριο για τη βιβλιοθήκη
Η βιβλιοθήκη σήμερα στεγάζεται σε ενοικιαζόμενο κτίριο στη λεωφόρο Μεσογείων, στην Αγία Παρασκευή. «Η στέγασή της είναι ένα πολύ ιδιαίτερο πρόβλημα. Εμείς θεωρούμε ότι πρέπει να βρεθεί μόνιμη λύση στέγασης. Παλαιότερα, είχαμε κάνει μια πρόταση να στεγαστεί στο υπουργείο Παιδείας. Είχε αρχικά προβλεφθεί χώρος, αλλά στη συνέχεια αυτός
ο χώρος μετετράπη σε γραφεία. Εξάλλου, πρέπει να μεταστεγαστεί και για οικονομικούς λόγους. Είναι πολλά τα λεφτά που δίνονται σε ενοίκια» λέει ο κ. Γκλαβάς. Το ΙΕΠ έχει προτείνει τη στέγαση της βιβλιοθήκης στο παλαιό κτίριο του 46ο Λυκείου Αθηνών, στους Αμπελόκηπους. «Είναι ένα κτίριο που ανήκει στο δήμο Αθηναίων και είναι άδειο εδώ και περίπου πέντε χρόνια. Πρόκειται για νεοκλασικό κτίριο των αρχών του 20ου αιώνα, ιστορικό, καθώς εκεί
αρχικά είχε στεγαστεί το πρώτο αναμορφωτήριο θηλέων. Από το να μένει κενό, είναι καλύτερα να αξιοποιηθεί και, μάλιστα, για μια ιστορική βιβλιοθήκη. Δύο φορές έχουμε πάρει την άδεια από το δήμο Αθηναίων , αλλά στη συνέχεια λένε ότι θα το χρησιμοποιήσουν για στέγαση σχολείου».
Πρέπει να βρεθεί χώρος στέγασης των βιβλίων μας, γιατί ένα μεγάλο μέρος στεγάζεται στο υπόγειο της βιβλιοθήκης. Είχαμε ένα μικρό ατύχημα λόγω πλημμύρας πριν από τρία χρόνια αλλά, ευτυχώς, δεν καταστράφηκε το υλικό μας. Διαθέτει η βιβλιοθήκη και σχέδιο αντιμετώπισης καταστροφών. Πάντα όμως, είμαστε με το φόβο» επισημαίνει και ο κ. Σταμουλάκης.
Πηγή: ΑΠΕ/ΜΠΕ
Via